Ideaalbeeld van de oriënt: over het werk van Marius Bauer

Momenteel maken vrienden een rondreis door Noordwest-Afrika en zij mailen af en toe een beeldverslag. Gisteravond werd ik getrakteerd op foto’s van de drukte in de nauwe straatjes in een soek en de intense kleurenpracht van de uitstalling bij een kruidenverkoper.

Daarop volgden foto’s van een groot berber familiehuis aan de rand van de woestijn en de imposante burcht Ait Ben Haddou. Scènes en landschappen die ook 150 jaar geleden geschilderd hadden kunnen zijn door Marius Bauer en andere Oriëntalisten.

Oriëntalisten is de verzamelnaam voor schilders, tekenaars, schrijvers en dichters die in de 18e en 19e eeuw reisden door Noord-Afrika, het Nabije-Oosten, China, Nederlands-Indië, Turkije en Griekenland. Voor sommigen van hen vormden de reisimpressies de voedingsbodem en inspiratiebron voor vrije, onafhankelijke kunst. Anderen trokken oostwaarts als verslaggever voor Parijse of Londense kranten of werkten (in opdracht van Napoleon) als oorlogscorrespondent.

2017: Marius Bauer Jaar

Marius Alexander Jacques Bauer werd in 1867 geboren in Den Haag en in verschillende musea wordt zijn 150e geboortejaar gevierd met een tentoonstelling. De schilder, tekenaar, etser en chroniqueur heeft een omvangrijk oeuvre nagelaten waarin hij ons in beeld en woord een kijkje geeft van het leven in Oriënt in de late 19e eeuw.

Zo loopt tot 9 mei in Museum Jan Heestershuis in Schijndel de expositie “Tussen droom en werkelijkheid”. Op 19 mei gaat in het Louis Couperus Museum in Den Haag een tentoonstelling van start onder de titel “De Oriënt verkend. Op reis met Louis Couperus en Marius Bauer”. En in november zal ook Pulchri Studio in Den Haag een expositie wijden aan de reislustige Hagenaar.

De kunstenaar als verslaggever

Marius Bauer was niet de enige Nederlandse kunstenaar die gegrepen werd door de Oriënt. Tussen 1848 en 1860 reisde Constantin Guys door Griekenland als correspondent voor The Illustrated London News.

Aan het eind van de 18e eeuw was een twist ontstaan tussen Engeland, Frankrijk en Turkije over de eigendomsrechten over een aantal strategisch gelegen eilanden voor de Griekse kust. Die ruzie leidde tot de Griekse onafhankelijkheidsoorlog waaraan ook Egypte en Rusland deelnamen.

Guys deed niet alleen verslag van het exotische leven in de Levant met de koffiecultuur, de divans en de waterpijpen. Met zijn militaire achtergrond wist hij ook op indringende wijze te verhalen over de oorlogsvoering, de slagvelden en de ontluisterende ziekenboegen.

Duizend-en-één-nacht

Bij Marius Bauer echter overheerst het ideaalbeeld van de Oriënt met zijn mystieke en mysterieuze sferen, de pracht en praal van Duizend-en-één-nacht. Bauer schildert en tekent paleizen, moskeeën en overdekte markten.

Hij is gefascineerd door sluiers en tulbanden, palmbomen, feestelijke optochten, kamelen, krijgers te paard en olifanten met draagstoelen op de rug. Toch schuwt hij niet ook bedelaars en misvormden in beeld te brengen, of slavenhandelaren en krijgsheren waarvan de wreedheid af te lezen valt uit hun houding.

En altijd is er in zijn werk dat scherpe contrast tussen donker en licht; westerse ogen die moeten wennen aan het felle zonlicht buiten en het donkere binnenste van een moskee, van een galerij met bogen of de entree van een soek.

Kunsthandelaar Van Wisselingh en het jonge talent

Op 21-jarige leeftijd maakte Marius Bauer zijn eerste reis naar Turkije met financiële ondersteuning van kunsthandelaar E.J. van Wisselingh. Bauer had talent: als kind had hij privé tekenles gehad en als twaalfjarige werd hij al toegelaten op de Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag waar hij tussen 1879-1885 samen met onder anderen Isaac Israels schilderles kreeg.

Deze aquarel is afkomstig uit de voormalige collectie van kunsthandelaar Van Wisselingh. Het stelt een “Overdekte straat in Marokesch” voor, één van de vier koningssteden van Marokko.

Ondanks de rietmatten die het straatje overdekken en koelte moeten bieden, brandt het zonlicht fel wit op de aangestampte straat en de lemen wanden. In het centrum van de voorstelling heeft Bauer een ruiter geplaatst.

Links en rechts lijken twee staande figuren met een azuurblauwe en met een donkerrode sluier zich van hem af te keren. Bedelaars, even wit en stoffig als de lemen omgeving waarin zij bijna onzichtbaar zijn, wenden zich wel naar de man te paard.

De matten die de straat overdekken zijn versleten en verweerd door de zon: het azuurblauw van de lucht breekt door de kieren heen en komt terug in de kleding van een van de gesluierde figuren.

Zoals veel kunstenaars, leidt Bauer de aandacht naar de centrale figuur via een piramidevormige opstelling. Aan de top van die piramide, vangt de witte hoofdtooi van de ruiter een felle straal licht.

In een brief vanuit Turkije aan zijn moeder schreef Marius Bauer dat hij (in het oosten) ‘…nu wel een vast doel voor ogen had’. De oosterse kunst zélf kreeg geen vat op hem; Bauer bleef de Oriënt beschouwen met westerse ogen.

Marius Alexander Jacques Bauer (1867-1932)
“Overdekte straat in Marokesh”
aquarel op papier, 52 x 75 cm
Voorjaarsveiling Kunst en Antiek, mei 2017

Philomeen van ’t Hooft
Venduehuis der Notarissen Den Haag

Terug naar het nieuwsoverzicht