Gevoelsdocumenten: het werk van W.H. van den Berg

De schilder Willem Hendrik van den Berg heeft maar een klein paneeltje nodig om ons de zwaarte van het boerenbestaan te laten voelen. Kijk eens naar de markante gelaatstrekken van deze Graubünder boer:

De verweerde kop met de wat vermoeide uitdrukking, het roodbruin van de huid, de gebogen gestalte, de knoestige handen. Alles ademt het harde bestaan en het inspannende werk op de Zwitserse berghellingen. En dat op slechts 23 x 21 cm.

Het schilderijtje is in meerdere opzichten boeiend. Kijk eens door uw oogwimpers: ziet u het spel van de driehoeken? De grootste driehoek wordt gevormd door de contour van de figuur in het centrum van de voorstelling met de verlengde diagonale lijn van de hark.

Daaromheen zijn vele kleine geometrische vormen geplaatst: de daken en muurstukken links en rechts, de hoed van de man op de achtergrond, de lucht en de bergtoppen, allemaal driehoeken. Het kleurenpalet bij Van den Berg is beperkt tot enkele tinten roodbruin, blauw en gebroken wit: frisse maar aardse kleurvlakken. Samen vormen zij een abstracte compositie in vorm en kleur.

Willem Hendrik van den Berg

Van den Berg (1886-1970) woonde en werkte in Den Haag en in Amsterdam. Hij was lid van Pulchri Studio, Arti et Amicitiae en de Gooische Schildersvereniging. Tussen 1938-1953 was hij tevens werkzaam als directeur–hoogleraar van de Rijksacademie in Amsterdam. Hij reisde veel en vond inspiratie in Frankrijk, Italië, de Alpenlanden en België.

Hij schilderde de boeren op hun akkers in Gelderland en Limburg en vissers in Volendam, Scheveningen en Spakenburg. Daarnaast maakte hij portretten in olieverf en aquareltechniek en bijbelillustraties.

De grote zeggingskracht van een klein schilderijtje

Zijn stijl wordt vergeleken met die van Vlaamse Expressionisten als Gustave de Smet, Frits van den Berghe en Constant Permeke. Ook zij kozen het rauwe, pure leven van landarbeiders, mijnwerkers en vissers als onderwerp in hun zoektocht naar de kern van het bestaan, zonder mooimakerij.

Net als zijn Vlaamse kunstbroeders was Van den Berg gefascineerd door de verbondenheid die deze mensen hadden met het land en de zee. In historisch perspectief kan gesteld worden dat het expressionisme een reactie was op de sociale en economische crisis waarin Europa belandde na de Eerste Wereldoorlog.

In 2013/2014 was in het Rijksmuseum Twenthe een tentoonstelling te zien van Vlaamse Expressionisten. Daar noemde men dit type schilderijen ‘gevoelsdocumenten’. Voor grote zeggingskracht is maar een klein beeldvlak nodig.

Philomeen van ’t Hooft
Venduehuis der Notarissen Den Haag