9 juli 2018 | Oorlog aan tafel

Toen de beheerder van enkele fraaie panden aan de Leidse Rapenburggracht me vroeg of ik de textiel die van zolder was gekomen eens wilde bekijken wist ik niet hoe snel ik mijn jas moest aantrekken.

Tussen de kanten tafelkleedjes en dertien-in-het-dozijn gehaakte handwerkjes kwam een enorme stapel damasten tafellakens en servetten tevoorschijn. Helaas hadden de kwetsbare objecten tientallen jaren direct onder de dakpannen liggen kwijnen. Met als gevolg: forse watervlekken en bruine randen van het lange liggen. De meeste items bleken direct dateerbaar tussen de vroege 19^de eeuw en de jaren vijftig van de 20^ste eeuw. Er waren door kunstenaar Chris Lebeau ontworpen servetten bij, tafellakens met enorme bloempatronen, met speelse bolletjes en met strakke geometrische motieven. Leuk, maar niet spectaculair.

Bij één item stokte de adem

Dit voelde als 17^de eeuws materiaal! Onder de bruine vlekken was een wapenschild zichtbaar met de tekst ‘Honi soit qui mal y pense’ (Schande over hem die er kwaad van denkt), het devies van de Orde van de Kousenband, de hoogste Engelse ridderorde. Na wat onderzoek bleek inderdaad dat we een eind 17^de eeuwse damasten servet in handen hadden. Gemaakt als een herinnering aan de inname van de stad Namen/Namur (in het huidige België) op 1 september 1695. Deze slag vond plaats onder bevel van Willem III, stadhouder der Nederlanden en koning van Groot-Brittannië, en Maximiliaan Emmanuel, keurvorst van Beieren. Hun namen ‘Rex Guilo’ en ‘El Bavaria’ staan op het textiel vermeldt.

Het krijgsgeweld spat er aan alle kanten vanaf. In een gespiegeld patroon is in het middenveld de stad Namen (Namur) afgebeeld. De kogels vliegen in de rondte, afgevuurd door aan weerszijden van de stad opgestelde kanonnen. De kanonniers hebben het er druk mee. Onder de stad zijn twee veldheren te paard weergegeven. Elk met hoed en bevelhebbersstaf.  

Spiegeldamast

Damast is een specifiek weefsel met ingeweven patronen die alleen zichtbaar zijn als ze uit een bepaalde hoek bekeken worden bij de juiste lichtinval. Voor deze aloude techniek werd als basis zijde, linnen, katoen of wol, of een combinatie daarvan gebruikt. Vaak in één kleur.

Naast tafellinnen werd damast ook toegepast voor onder meer wandbespanningen, gordijnen en bed-omlijstingen en in kleding.

Het formaat van een 17^de eeuwse servet is voor onze begrippen belachelijk groot. Dit linnen exemplaar meet 117 x 90 centimeter. Het is een zogenaamd Spiegeldamast. De linker- en rechterzijde zijn namelijk gespiegeld. Bij een decoratief patroon werkt zo’n spiegeling natuurlijk goed, maar bij woorden, zoals aanwezig op deze servet, is een deel leesbaar en een deel spiegelbeeldig. Dat lijkt onlogisch, maar het was de gebruikelijke manier van het weven van dergelijke stukken in die tijd.

Onder welke omstandigheden en voor wie dergelijk linnengoed uit de kast kwam is niet bekend. Maar aan de verfijnde minuscule stopjes te zien is deze servet intensief gebruikt. Hoe zou dat zijn geweest: aanschuiven bij een exquis diner en geconfronteerd worden met een oorlogstafereel voor je neus en op je schoot?

Het is moeilijk om de exacte herkomst te bepalen, maar vermoedelijk is dit stuk van Nederlandse of Vlaamse makelij. Dergelijke objecten waren zeer kostbaar en ongetwijfeld maakte het servet deel uit van een groter set; inclusief een fors tafellaken. Helaas huisde die niet op de zolder…

Bijna thuis

Op advies van damast-expert Sanny de Zoete is de servet uiterst zorgvuldig gewassen, gedroogd en gestreken. Dat maakte hem weer toonbaar. Inmiddels is hij opgenomen in een Vlaamse museale collectie, niet ver van Namen. Zo is hij weer bijna ‘thuis’.

Els de Baan | Taxateur "Textiel, Mode, kostuum" bij Antiekcheck

Changeant

Terug naar het nieuwsoverzicht