6 juli 2018 | Waar Oost en West elkaar ontmoeten, over het werk van de schilder Lee Man Fong

Wat maakt dat een schilder al dan niet succesvol is in de ogen van het grote publiek? Vaak blijkt het te gaan om een mix van onderwerpskeuze, kleurgebruik, de manier waarop het onderwerp wordt benaderd, het technische proces van tekenen of schilderen en de afmetingen. Ook de persoonlijkheid van de kunstenaar kan een rol spelen bij het beantwoorden van de vraag. Is hij/zij een aimabel persoon en ‘Salonfähig’, zijn er ingrijpende gebeurtenissen geweest die de kunstenaar en de mens in die kunstenaar hebben beïnvloed? Hoe is hij/zij daar mee omgegaan?

Lee Man Fong

Een ideale vermenging van de Aziatische en de Europese cultuur is wat mij betreft  te vinden in het werk van de schilder Lee Man Fong (1913–1988). Zijn levensverhaal begint in Guan Zhou in China en strekt zich via Singapore uit naar Amsterdam en Den Haag om in 1988 te eindigen in Kohliba, Jakarta.

Lee Man Fong leert als jonge jongen in Singapore schilderen met Chinese penselen en inkt; rond zijn 16^e komt het schilderen in olieverf op zijn pad. Na de dood van zijn vader gaat hij ter ondersteuning van zijn familie reclameborden schilderen en advertenties ontwerpen. Dit werk gaat hem goed af en in 1932 verhuist hij naar Jakarta, waar hij jarenlang in de reclamebusiness werkzaam is. Maar het vrije kunstenaarschap blijft lonken  en in 1941 kan hij het zich permitteren om zich als zelfstandig kunstenaar te vestigen. De Japanse bezetting van voormalig Nederlands-Indië gooit roet in de opmars van zijn carrière. Lee Man Fong wordt verdacht van deelname aan een revolutionaire beweging en hij belandt voor zes maanden in de gevangenis. Maar zijn werk is niet onopgemerkt gebleven bij de toenmalige Nederlandse gouverneur-generaal, Dr. Huib van Mook. Op voorspraak van de gouverneur-generaal ontvangt Lee Man Fong een studiebeurs waarmee hij van 1946 tot 1952 in Nederland studeert. Hier exposeert hij meermaals in Amsterdam en in Den Haag. Terug in het inmiddels zelfstandige Indonesië valt zijn werk in de smaak bij President Soekarno, die hem in 1961 aanstelt als kunstadviseur ten paleize en als hoofdcurator van de kunstcollectie. Na zes jaar verhuist Lee Man Fong in 1967 opnieuw naar Singapore, waar hij de daaropvolgende twintig jaar een oogje in het zeil houdt op zijn oude moeder en waar hij ook exposeert.

Wanneer je succesvol kunstenaarschap afmeet aan verkoopprijzen, dan is Lee Man Fong zeker geslaagd: In 2013 werd zijn schilderij ‘Bali Life’ verkocht voor bijna 4 miljoen euro op een veiling in Hong Kong. Het was daarmee één van de hoogst gerealiseerde verkoopprijzen voor een werk van een schilder uit Zuidoost-Azië ooit.  Maar wat is het dat zijn werk zo aantrekkelijk maakt voor zowel de Aziatische als de Europese markt? Allereerst denk ik dat naast eerder genoemde ijkpunten als onderwerpskeuze, technische vaardigheden en persoonlijkheid het woord elegantie op zijn plaats is, raffinement zo u wilt. En dan is er het Aziatische element in de vorm van de traditionele Chinese manier van kalligraferend schilderen en het gebruik van getalsymboliek. 

Twee karpers

Dieren zijn vaak het hoofdonderwerp bij Lee Man Fong. Hij geeft ze zeer natuurgetrouw weer met veel aandacht voor de huid, de vacht of het verendek en de houding of wijze van voortbewegen van de respectievelijke soorten. Daarbij beeldt hij ze bijna altijd in paren af, twee duiven, twee goudvissen of – zoals hier – twee karpers. In het Chinees worden de woorden ‘vissen’ en ‘overvloed’ op bijna dezelfde manier uitgesproken. De vis symboliseert rijkdom maar ook harmonie en huwelijksgeluk. De karper in het bijzonder wordt gewaardeerd om zijn kracht en doorzettingsvermogen om recht tegen de stroom in te zwemmen. Vissen spelen ook een belangrijke rol in het Boeddhisme, waar de vis in de voetafdruk van Boeddha staat voor de vrijheid om van weelde af te zien. Deze diepere betekenis zal de westerse beschouwer mogelijk ontgaan, maar die is op zijn beurt gefascineerd door de penseelvoering en de elegante mysterieuze en onmiskenbaar Aziatische sfeer van het onderwerp.

Lee Man Fong heeft de huid van de karpers geschilderd in een zacht glanzend grijs met tonen van leisteen aan de flanken en diep antraciet bij de rugvinnen. Waterplanten diepen op in de heldere stroom die in  ijle blauw- en groentinten is gepenseeld; het water heeft een zomers gouden gloed van de zon die subtiel weerkaatst op de huid van de karpers. ‘Twee karpers’ werd, zoals rechtsboven te lezen valt in Chinese karakters, geschilderd in de ‘zomer van 1950’ in olieverf op board. Door de maatvoering van 92,5 cm hoog en 33,5 cm breed heeft de schildering het uiterlijk van een Chinese rolschildering.

Na ruim 65 jaar in particulier bezit te zijn geweest, wordt het schilderij met de twee karpers binnenkort ter veiling aangeboden. Ik ben benieuwd of Lee Man Fong wederom in het rijtje succesvolle kunstenaars uit Zuidoost-Azië zal komen te staan.

Indonesian Art Sale, Den Haag, 12 september 2018.

Philomeen van ’t Hooft
Venduehuis der Notarissen Den Haag

Twee karpers, Lee Man Fong (1913–1988)
gesigneerd en gedateerd ‘zomer van 1950’ in zwart en gestempeld in rood
olieverf op board, 92,5 x 33,5 cm
in particulier bezit sinds de vroege Jaren ’50

Terug naar het nieuwsoverzicht