3 september 2020 | Herman en De witte pauw van Marius Bauer

De tuin van mijn vorige huis grensde aan een oud landgoed. Op een winterdag werd ik wakker van gekrijs op het pannendak. Tegen de schoorsteen zat een blauwgroene pauw en het dier profiteerde daar van de warmte van het oude rookkanaal. In de moestuin ontdekte ik een tweede exemplaar in onopvallend bruingrijs, het vrouwtje. Na een paar weken was ze verdwenen maar het mannetje was een blijvertje. Wij noemden hem Herman. Herman waagde zich al snel tot aan de keukendeur en keek dan verwachtingsvol naar binnen in de hoop wat te eten te krijgen. Kippenvoer en groente en fruit at hij graag en vaak schudde hij daarna zijn veren uit en liep trots te pronken op het terras. Ik beschouwde dat maar als ‘dank je wel’, evenals de veren die hij soms achterliet. Herman is ruim een jaar gebleven. En even onverwacht als hij was komen aanvliegen, zo plotseling was hij ook weer verdwenen.

Toen ik De witte Pauw van Marius Bauer zag, moest ik weer aan Herman denken.   

Het verhaal gaat dat Marius Bauer (Den Haag 1867-Amsterdam 1932) als jongetje van drie al aan het tekenen was. In 1880, 13 jaar oud, werd hij ingeschreven als leerling van de Haagse Academie van Beeldende Kunsten waar zijn werk de aandacht trok. Jaar na jaar ontving hij aanmoedigingsprijzen en medailles bij exposities en wedstrijden, en op 21-jarige leeftijd vond de jonge kunstenaar een mecenas in de persoon van kunsthandelaar E.J. van Wisselingh. Die zou hem een groot deel van zijn leven ondersteunen en zijn reizen mogelijk maken.

Oriëntalist en wereldreiziger

Bij de naam Marius Bauer zullen velen van u denken aan de oriëntaalse werken met Noord-Afrikaanse stadsgezichten. Moskeeën maar ook tempelingangen, forten, krijgsheren, monniken, opiumsnuivers, veldslagen en feestelijke optochten met olifanten en parasols maken deel uit van zijn oeuvre. De onderwerpen zijn niet ontsproten aan Bauers’ fantasie maar vormen de neerslag van zijn reizen naar onder meer Turkije, Marokko, Israël, Egypte en India. In 1925 en in 1931 bezoekt hij Nederlands-Indië; aan zijn laatste reis in die regio koppelt hij bezoeken aan Cambodja, Thailand en Vietnam. Vaak is hij maanden achtereen op reis. Tussendoor exposeert hij zijn aquarellen, schilderijen en etsen in Brussel, Parijs, Londen, Wenen, Rome, Pittsburg en Montreal, vaak op instigatie van kunsthandelaar Van Wisselingh. Thuis, in Nederland, behartigt Johanna Stumpff zijn zaken. In 1902 trouwt ‘Jo’ met Marius Bauer en kort daarop legt zij haar eigen schilderspalet ter zijde om haar man in zakelijk en organisatorisch opzicht bij te staan.

Solitaire thema’s

Het thema van een kameel, een olifant of een (blinde) bedelaar als solitair motief komt regelmatig terug in het oeuvre van Bauer. Voor de pauw als op zichzelf staand en uitgewerkt onderwerp geldt dit niet. Pauwen worden door Marius Bauer benoemd en geschetst tijdens twee specifieke periodes in zijn leven tijdens zijn reizen door Brits-Indië in resp. 1897-1898 en 1924-1925. Tijdens de tweede reis door wat thans India heet, wordt de schilder vergezeld door zijn vrouw Jo. Even buiten Udaipur zien ze wilde pauwen, die hij schetst. In de regio Jaipur, ruim 400 km verder, bevindt zich het stadje Ghat met het zomerpaleis van de maharadja met koepels, tuinen en vijvers. Hier schildert Bauer het werk ‘Koepels met twee pauwen in Brits-Indië’, dat zich in privébezit bevindt. In een brief die is opgenomen in de bundel ‘J. Bauer-Stumpff, Brieven van Marius Bauer, 1888-1931’ schrijft Bauer: ‘Pauwen in overvloed, omdat zij heilig zijn en niet geschoten mogen worden. Zij zitten zoowel in de boomen als op ’t veld, als op de gebouwen.’ De brief is gericht aan de heer Van Tienhoven die in Nederland nauw betrokken is bij Natuurmonumenten. 

De witte pauw

Het schilderij De witte pauw lijkt een verhaal apart te zijn. Voor zover bekend komt dit motief nergens elders naar voren in het oeuvre van Marius Bauer. De poëtische pastelkleuren en de monumentale afmetingen van het werk uit 1919 zijn ook ongebruikelijk. We kunnen ernaar gissen wat de reden kan zijn om dit 116 x 176 cm grote doek op te zetten. Is deze witte pauw wellicht in opdracht geschilderd? In de uitgebreide correspondentie van Marius Bauer wordt daar nergens naar gehint.

Het uitzonderlijke aan De witte pauw roept tevens de vraag op of het schilderij wel onder de groep oriëntaalse werken van Bauer mag worden geschaard. Het doek bevat onmiskenbaar oosterse elementen zoals de Perzische helm en het oriëntaalse wapen in een rood foedraal daarnaast. Maar wellicht zijn dit slechts rekwisieten en staat de witte zwaan in het opvallende, bijna monotone kleurenpalet symbool voor iets anders, bijvoorbeeld voor vergane glorie en rijkdom. Wanneer we goed kijken, blijkt het een dode pauw te zijn. Er wordt in kringen van Bauer-adepten gesuggereerd dat het schilderij symbool staat voor de laatste Russische tsaar Nicolaas II die in 1918 met zijn gezin werd vermoord. Daarmee kwam een ontluisterend einde aan de weelde en pronkzucht van het Russische hof. André Kraayenga vermeldt deze gedachte in zijn boek ‘Marius Bauer 1867-1932 Oogstrelend Oosters’.

Kraayenga besluit de passage over De witte pauw (door hem aangeduid als Stilleven met witte pauw) met de woorden ’Het is trouwens opmerkelijk dat Bauer in een genre buiten zijn eigenlijke specialisme tot opmerkelijke presentaties komt, zoals bij Stilleven met witte pauw.’

Of het mysterie van De witte pauw ooit wordt opgelost is de vraag. Binnenkort verhuist het schilderij naar een nieuw huis, in Nederland of naar een locatie ver van hier. Na het vertrek van Herman heb ik in ieder geval nog lange tijd genoten van een vaas vol pauwenveren, uitbundig waaierend in blauwgroen, net zoals op dit schilderij.

Met dank aan R. Frings voor zijn aanvullende informatie over Marius Bauer.

Philomeen van ’t Hooft
Venduehuis der Notarissen Den Haag 

Bijschrift foto:

Marius Bauer (1867-1932) | The white peacock / De witte pauw

Gesigneerd M. Bauer, rechtsonder, ca 1919

Olieverf op doek, 116 x 176 cm | Richtprijs € 25.000 - € 35.000 | Veiling Venduehuis der Notarissen Den Haag 8 september 2020 | kavel 146. 

Terug naar het nieuwsoverzicht