9 november 2020 | Dansen op Bali, over een werk van Roland Strasser

In augustus 2019 stelde ik u mijn Indische tante Emma voor. Ik vroeg mij destijds af hoe zij de schilderijen van Raden Basoeki Abdullah (1915-1993) zou hebben beoordeeld die dat jaar in Den Haag in de Indonesian Art Sale waren opgenomen. Nu stel ik die vraag opnieuw, want wederom heb ik het gevoel dat ik thuis bij tante Emma binnenstap. Dit sentiment wordt opgeroepen door de kleine Balinese Legong danseres van Roland Strasser.

 

Oorlogsschilder

Roland Strasser (Wenen 1895 - Santa Monica, VS 1974) is een van de vele Europese kunstenaars, avonturiers en verdoolden die in het begin van de 20e eeuw naar Azië trekken, op zoek naar inspiratie, avontuur en het mysterieuze in vreemde culturen. Maar ook, in het geval van Strasser, op zoek naar rust na de ontreddering in Europa tijdens en na de Eerste Wereldoorlog. Amper 20 jaar jong wordt hij aangesteld als officieel oorlogsschilder voor het Oostenrijkse leger.

Uit historisch bronnenonderzoek in verschillende West-Europese landen is naar boven gekomen hoe diep de sporen van de Eerste Wereldoorlog zijn gekerfd in de generatie die hem meemaakte. In vergelijking tot de armoede in Europese binnensteden, waaronder Wenen, vinden reizigers als Strasser paradijselijke oorden in India, China, Tibet, Mongolië, Japan en Indonesië (toen: Nederlands-Indië).  

Globetrotter

Al in zijn tienerjaren krijgt Roland Strasser de smaak te pakken van het maken van lange reizen naar verre, soms bijna onherbergzame oorden. Samen met zijn vader, de beeldhouwer Arthur Strasser, maakt hij als 17-jarige een reis door Egypte. Hier ligt de oorsprong van Strassers intense behoefte om mensen, volken en culturen te bestuderen en te vereeuwigen op papier en doek. In 1919 volgt zijn eerste kennismaking met Azië. Via Nederland reist hij naar Thailand (het oude Siam), Java en Nieuw Guinea. In 1920 ontmoet hij in Indonesië de Nederlandse schilder Willem Dooijewaard (1892-1980), een leeftijdgenoot die daarna gedurende vele reizen zijn metgezel is. Strasser, die tussen 1911-1915 is opgeleid aan de kunstacademies in Wenen en München in schilder-, teken-, en beeldhouwkunst en daar sterk onder de invloed komt van het Duits-Oostenrijkse expressionisme, wordt Dooijewaards leermeester. Ze werken samen en het is duidelijk dat zij elkaar ook op schilderkunstig vlak beïnvloeden. Door middel van het verkopen van hun schilderijen op Java, maar ook in Nederland en Londen, bekostigen zij hun reizen. 

Vermeende spion

In 1925 maken Strasser en Dooijewaard een reis vanuit Sikkim, een deelstaat van India, gelegen in het Himalayagebergte, naar Tibet. Met de hulp van gidsen en yaks die de bagage dragen, trekken ze door de Himalaya. Deze reis duurt maar liefst 10 maanden en brengt de schilders na veel ontberingen in Khovd, een afgelegen provincie van Mongolië waar verschillende etnische bevolkingsgroepen wonen. Ze zullen er maar liefst 2 jaar blijven. Dan worden ze opgepakt door soldaten op beschuldiging van spionage. Het loopt met een sisser af: Strasser moet zijn landkaarten en dagboeken inleveren maar zijn kunstwerken mag hij houden. Helaas gaan die in de winter van 1926 verloren wanneer hij na een tocht door de Chinese Gobiwoestijn in de buurt van Beijing wordt overvallen en beroofd. Na dit incident keert Roland Strasser voor korte tijd terug naar Europa, waar hij op verkoopexposities in Londen en Parijs, onder meer bij Bernheim Jeune in 1928, zijn reisbudget weer kan aanvullen. In Londen verwerkt hij zijn ervaringen van vijf jaar reizen door China en Mongolië in een boek met schetsen en dagboekfragmenten: ‘The Mongolian Horde’, uitgegeven in 1930. 

Aan de voet van de vulkaan

In het midden van de jaren ’30 vestigt Roland Strasser zich met zijn vrouw op Bali in Kintamani, een  afgelegen dorpje aan een kratermeer vlakbij de Gunung Batur, de 1717m hoge, nog altijd actieve vulkaan. Hij leidt er een teruggetrokken bestaan samen met een hele menagerie aan dieren; de meeste toeristen slaan Kintamani over en reizen naar Sanur, Ubud en Kedaton. Een paar maal exposeert hij in Bandung, Surabaja en Djakarta maar zijn grootste cliëntenkring bevindt zich in Europa. Zijn schilderijen tonen een mix van krachtig, kleurrijk, Europees expressionisme in combinatie met de schoonheid en mystiek van Zuidoost Azië. Hij schildert in stevige, dynamische, penseelstreken dansers, kooplui, hanengevechten, fruitverkopers, vissers, een monnik bij een tempel en mooie Balinese vrouwen. Wanneer zij lachen, lachen ze van binnenuit, sereen. Strasser is bovenal een schilder van mensen; landschappen, straatscènes en stads- of dorpsgezichten vormen een minderheid in zijn oeuvre.

Een journalist van de Indische Courant roept in november 1938 iedereen op om vooral naar de solotentoonstelling van Strasser te kijken die is ingericht in de Bataviasche Kunstkring. Hij spreekt met name over de gracieuze houding en de elegante bewegingen van de Legong danseres. Zelden, zegt de journalist die tekent met de initialen W.C.B., krijg je hier de kans om zulke krachtige schilderijen te zien. Enkele van de meest bekende Legong danseressen en dansers op Bali hebben voor Strasser geposeerd. Mogelijk is op dit schilderij Ni Pitja afgebeeld, zij danste op Noord-Bali.

In 1945 (volgens sommige bronnen 1946) verlaat Strasser Bali. Vlak voor zijn vertrek vernietigt de schilder een groot aantal kunstwerken. Tot 1952 woont hij in Londen om daarna te verhuizen naar Santa Monica in de Verenigde Staten.

Tante Emma zou mij waarschijnlijk wel vertellen welke Balinese Legong dans hier precies is uitgebeeld. In ieder geval zou zij de kleine Legong danseres met haar voor Bali zo kenmerkende hoofdtooi en haar dieprode en goudkleurige kleding, in haar hart sluiten.

 

Philomeen van ’t Hooft
Venduehuis der Notarissen Den Haag 

Bijschrift foto: 

Roland Strasser (1895-1974) | A Balinese Legong dancer
Olieverf op doek., 101x56 cm | Richtprijs €22.000-28.000 
Indonesian Art Sale | Venduehuis Den Haag | 18 november 2020
Gesigneerd ‘Strasser’ rechtsonder

 

 

Terug naar het nieuwsoverzicht