18 januari 2021 | Ruimte en tijd in het werk van Kees de Goede

Ruimte en tijd in het werk van Kees de Goede

‘Omdat de hemel geen einde kent.’ Met deze regel besluit Hans den Hartog Jager zijn essay in ‘Axioma Kees de Goede’ de catalogus die in 2009 verschijnt bij de één mans expositie van De Goede in Maison des Arts Georges Pompidou in Cajarc, in het Franse departement Lot. Die hemel is de hemel van de Italiaanse Renaissance schilders, in het bijzonder van Andrea Mantegna (1431-1506).

Tussen 1465 en 1474 schildert Mantegna fresco’s in het paleis van de hertogen van Mantua, de Gonzaga’s. Het plafondfresco in de Camera degli Sposi is een trompe-l’ouil met een magistrale, imaginaire hoogte die omgekeerd ook grote diepte weergeeft.

 

Wat, vraagt u zich af, heeft dit te maken met Kees de Goede? Best veel! De Goede geeft in 1991 een serie droge naald etsen uit onder de titel Viva Mantegna. In de titels van andere werken op papier is het woord ‘astral’ verwerkt en een driedimensionaal kunstwerk, uitgevoerd in marmer en te zien in de tuin van het Nederlands Interuniversitair Kunsthistorisch Instituut in Florence, draagt de titel Cielo. De kunstenaar heeft iets met lucht, sterren en hemel. 

Kees de Goede (1954) studeert tussen 1977-1979 bij Ateliers 63, de onafhankelijke kunstopleiding die in 1963 is opgericht in Haarlem. Aansluitend vertrekt hij naar New York waar hij ook tussen 1981-1982 zal verblijven. Hij werkt dan als artist-in-residence in een atelier op Long Island, in het kader van het programma P.S.1 van het MOMA. In 1982 reikt koningin Beatrix hem de Koninklijke Subsidie voor de Schilderkunst uit. In 1986-1987 verblijft hij enige tijd in Taiwan en maakt hij reizen naar China en Japan. 

Cirkels, tandwielen en klokken, tijd en beweging

Een regelmatig terugkerend beeldelement in het werk van Kees de Goede is de cirkelvorm. Bert Meijer spreekt hierover in zijn inleiding De cirkels van Kees de Goede in ‘Double Face Split Level’, de catalogus bij de gelijknamige tentoonstelling die in het voorjaar van 2000 wordt gehouden in Museum Jan Cunen in Oss. De cirkels zijn soms perfect rond, soms zijn ze onregelmatig van vorm. De ene keer bevinden zich binnen één grote cirkel enkele kleinere, dan weer zijn er clusters van asymmetrische vormen en verschillende formaten. Ook de denkbeeldige assen binnen de cirkel zijn soms symmetrisch en soms niet. De cirkels, en de lijnen waaruit ze opgebouwd, zuigen je naar binnen of stuwen je omhoog naar de top. Het lijnenspel heeft ook iets organisch en lijkt dan op de jaarringen in omgezaagde bomen. En verder dienen zich associaties aan met moleculen, cellen, de oerknal, de aardbol en het begrip rondcirkelen.

 

De cirkels hebben ook wel uitstulpingen aan de binnenkant of aanduidingen waardoor ze iets weg hebben van tandwielen en uurwerken. Soms zijn het ook echte klokken, met echte uurwerken, maar dan tweedimensionaal. Tandwielen en klokken hebben allebei iets te maken met de begrippen tijd en beweging. Bij een klok die is afgebeeld staat de tijd stil, altijd. Kees de Goede benadrukt die eeuwigheid door letterlijk het woord ‘stilte’ in het werk af te beelden. In andere kunstwerken geeft De Goede de tijd in figuurlijke zin juist een duwtje, hij gebruikt dan bijvoorbeeld het woord Pulse in de titel.

Bert Meijer vergelijkt in ‘Double Face Split Level’ sommige cirkels van De Goede ook met het Chinese karakter voor het getal 10.000 (万 wàn).Het cijfer staat voor de gelukwens van een lang leven of, minder uitgesproken, voor iets dat lang mag duren. Stilte en beweging zijn elementen die haaks tegenover staan. Meijer noemt dit de ‘combinatie van Hollandse zuiverheid van vorm en de Aziatische behoefte aan eenvoud’. 

God als architect

Er is een beroemde afbeelding, ouder dan de fresco’s van Mantegna, waarvan ik me afvraag of Kees de Goede die wellicht ook heeft gebruikt als inspiratiebron. Die afbeelding bevindt zich in de Codex 2554, in de Österreichische Nationalbibliothek in Wenen. In dit geïllustreerde handschrift, een Bible Moralisé uit ca. 1220-1230 en gemaakt in Parijs, bevindt zich de afbeelding van God als architect van het universum. We zien God met een passer het heelal opmeten. Het heelal is een perfecte cirkel met een blauwe rand met uitstulpingen naar binnen. Binnen die rand zijn tegen een zwarte ondergrond de aardkloot (dit woord is hier zeker op zijn plaats), de zon, de maan en enkele sterren te zien. De Griekse filosoof Plato (427 – 347 v. Chr.) hanteert al het denkbeeld van de bouwer van de wereld, (dèmiourgos - demiurg), en dat is bij hem de intelligentie die chaos omvormt tot kosmos. De begrippen wereldbouwer en grote architect zijn ook te vinden bij Calvijn, in het gnosticisme en in het hindoeïsme. Binnen de Vrijmetselarij spreekt men over Grote Architect of Groots Architect om de godheid neutraal te benoemen.

 

Oneindig universum of het diepste diepe

Het lijkt erop of de illuminator van de Codex 2554 vanuit de rand van de cirkel naar binnen heeft gewerkt en de lege kern vervolgens heeft gevuld met de aarde en de hemellichamen. Het blauw is traditioneel de kleur van het uitspansel boven ons. Ook Kees de Goede werkt van buiten naar binnen en wanneer het centrum van de cirkel leeg is, zou je, met Hans den Hartog Jager, de vraag kunnen stellen of je ‘[Kijkt] naar het oneindige universum of naar het diepste diepe, de moeilijkst benaderbare menselijke roerselen.’

Net als de onbekende 13^e eeuwse boekverluchter en net als Mantegna gebruikt Kees de Goede kleuren die bijdragen aan het gevoel van ruimte, beweging, diepte en spanning. Binnen één kunstwerk kunnen de kleuren verschillend zijn van toon en intensiteit, verzadigd of mager, soms semi-transparant. Dat geldt zeker ook voor dit werk Pulse waar de goudgele achtergrond gelaagd is en in het midden van de voorstelling lichter en helderder dan naar de randen toe.
Macrokosmos en microkosmos verenigd in één eindeloze hartslag.

Philomeen van ’t Hooft
Venduehuis der Notarissen Den Haag 

Bijschrift foto: 

Kees de Goede (1954) | Pulse, 1997 | Kleurenlitho, 140 x 98 cm
Kunstcollectie Boekel de Nerée | Modern & Contemporay Art
Online Only veiling, 21 – 31 januari 2021 | Venduehuis Den Haag 

Terug naar het nieuwsoverzicht