9 december 2021 | ‘Rain and cloud over Wu Mountains’, over een werk van He Huai-Shou en over traditionele Chinese schilderkunst.

In ‘Het mysterie van de schilderkunst’ schrijft de Chinese dichter, schrijver en schilder Wang Wei  (699–761) dat simpele inkt boven alles het beste uitdrukkingsmiddel is van een schilder. Daarmee onthult de schilder de aard van de natuur. Wie naar een schilderij kijkt, moet zich op het spirituele richten. Vervolgens zal hij de ruimte binnen het schilderij ontdekken en de penseelstreken onderscheiden. 

Steeds vaker worden op veilingen 19^e- en 20^e-eeuwse schilderijen aangeboden die zijn gemaakt door Chinese kunstenaars. Veelal gaat het om traditionele landschappen, bergen en riviergezichten die aan westerlingen ten geschenke zijn gegeven of door personen van niet-Chinese komaf op exposities zijn gekocht. Als kunsthistoricus word je in Nederland opgeleid met de nadruk op de Europese kunst. De hierboven geschetste ontwikkeling vraagt dat je je verdiept in niet-westerse culturen en daagt uit. 

Landschapsschilderkunst in oost en west

De weergave van het landschap in de kunst gaat in China ruim 1000 jaar terug. Sinds de Song-dynastie (960–1279) is ze weinig veranderd in stijl en doel. Maar de traditionele Chinese landschapsschilderkunst heeft een andere benadering van het thema dan de westerse. Voorop staat de spirituele behandeling van het onderwerp en het creëren van ‘Dao’, de balans tussen Yin en Yang. De weergave van de natuur hoeft niet de werkelijke situatie te representeren, het gaat om het vangen van de essentie, de innerlijke geest van het natuurbeeld als geheel en van ieder afzonderlijk element daarbinnen. Er moet harmonie zijn in het landschap en verder moet de beschouwer vrij kunnen rondreizen in het schilderij vanuit elk door hemzelf gekozen standpunt.

In het algemeen vinden Chinese kunstschilders dat hun collega’s in het westen de beschouwer te veel leiden en dat doen door het gebruik van blikveldbepalende elementen en schilderkunstige hulpmiddelen. Traditionele westerse schilders streven naar een zo nauwkeurig mogelijke weergave van de natuur; ze scheppen een natuurgetrouwe illusie maar vergeten de innerlijke geest van het onderwerp. Tegenover de ‘zware’ schilderijen in olieverf op doek of op paneel staan de lichte werken in inkt en waterverf op papier en zijde. Bij schilderijen van westerse kunstenaars is het hele beeldvlak gevuld, desnoods met een tonale achtergrond, soms in glacis geschilderd, zodat de individuele penseelstreken niet meer zichtbaar zijn. Daartegenover hebben traditionele Chinese werken zichtbare penseelstreken die binnen één kunstwerk zowel vol, nat en scherp kunnen zijn alsook ruw, droog en onaf. Ook kunnen delen van het papier of de zijde onbewerkt zijn zodat leeg écht leeg mag zijn. 

Schilder, kunsttheoreticus, kunstcriticus

He Huai-Shou (ook wel Ho Huaishou) is in 1941 geboren in Guangzhou, ten noordwesten van Hongkong. Hij volgt een opleiding aan de Hubei Acadamy of Fine Arts (1956–1960) en vertrekt in 1961 naar Taiwan, waar hij vier jaar later afstudeert aan de afdeling Fine Arts van de National Normal University. In 1977 behaalt hij zijn master aan de St. John’s University in New York. Terug in Taipei vestigt hij zich als kunstenaar, docent, kunstcriticus en kunsttheoreticus. Hij schrijft onder meer ‘Three Thoughts of Huaishou’; ‘Lonely Taste’, over zijn theorie en visie op het leven; ‘Bitter Beauty’, over kunsttheorie; en ‘Master’s Mind’, specifiek over de theorie van de schilderkunst. Tussen 1965–1991 exposeert He solo of in groepstentoonstellingen in onder meer Taipei, Hongkong, Philadelphia, New York, Ottawa, Vancouver, Parijs, Londen en Madrid. 

“What is of National is of International”

In ‘Combination on National Culture and Regional Characteristics of Printmaking Art’, een bijdrage aan de International Conference on Education & Educational Research and Environmental Studies (EERES) in 2016, schrijven Fu Liu en Bing Liu van de Academy of Fine Arts in Changchun, China, over het combineren van nationale en regionale beeldelementen in de traditionele Chinese schilderkunst. Volgens hen is kunst succesvol wanneer de nationale geest wordt uitgedragen maar zal aan waarde en publieke appreciatie en acceptatie winnen wanneer hij wordt gecombineerd met kenmerken van regionale (etnische) culturen. Als kunstenaar moet je je keuzes laten bepalen door de cultuur en het leven om je heen, je eigen, échte leven.

He Huai-Shou is één van de vier kunstenaars bij wie in het essay wordt stil gestaan. “Art is the expression of the artist’s sincere feelings, great art shows the creator, shows the traits of his culture. From Mr He’s point of view we can understand the national culture (…) provides a wealth of nutrition and source; this also reminds us of the classic words ‘What is of National is of International.’” 

Literati, kunstvorm en levenshouding

He Huai-Shou is betrokken bij een herdruk van ‘Anthology of Art Writings in Modern China’ in 1991 en heeft belangstelling voor de kunstvorm die ‘literati’ wordt genoemd en die zich uitstrekt tot in Japan. Het gaat om schilderingen en kalligrafieën van de hoogste artistieke kwaliteit en van de beste materialen, gemaakt door Chinese en soms ook Koreaanse kunstenaars, voor de intellectuele bovenlaag van de bevolking. Proza- en dichtteksten worden uit het hoofd geleerd om op passende momenten te worden voorgedragen of om anderen te imponeren of mee af te troeven. Door de geschiedenis heen zijn er verschillende momenten aan te wijzen waarin deze kunstvorm en levenshouding zeer is gewaardeerd, het laatst in de eerste helft van de 20e eeuw. 

De zwaarte van rotsformaties

In december veilt het Venduehuis Den Haag een rolschildering van He Huai-Shou met een kloof in een bergwand langs een rivier. De tekstregels op het werk zijn niet prozaïsch maar feitelijk: “Rain and Cloud over Wu Mountains. Dit is geschilderd in de vroege lente in 1974 en bijgewerkt in de zomer van hetzelfde jaar” (Met dank aan Dongdong Zhang voor de vertaling). 

Wu is zeer waarschijnlijk de afkorting voor het Wudanggebergte in het noordwesten van de provincie Hubei, waar zich veel Taoïstische kloosters bevinden. Dit gebergte is één van de Vier Heilige Bergen van het Taoïsme in China en staat op de Unesco Werelderfgoedlijst.

   

In november 2015 werd een werk van He Huai-Shou met dezelfde titel geveild bij Christie’s Hong Kong voor 62,500 HK Dollar. Daarin gunt de schilder ons een blik dieper de kloof in en hangen de regenwolken als een band halverwege de rotsen.

In de westerse schilderkunst zijn rotskusten vaak afgebeeld vanuit een laag standpunt waarbij het water onderaan tegen de rotsen kabbelt of beukt, of ze zijn geschilderd vanuit een hoog standpunt om de afstand, de diepte, tot het water weer te geven. Met daarbij wolken of sferische aanduidingen van mist of een op- of ondergaande zon. Denk bijvoorbeeld aan werken van Caspar David Friedrich (1774–1840), Hermanus Koekkoek (1815–1882), Louis Meijer (1809–1866) of Leonid Sologub (1884–1956). Zelden is bij deze kunstenaars een rotsformatie en een watervlakte zo frontaal weergegeven als in dit werk van He Huai-Shou. Donkere regenwolken tuimelen van de rotsen af en benadrukken de zwaarte van de natte steenmassa. De bootjes op het water zijn er nietig bij. De schildering is als een rolschildering gemonteerd op crèmewit papier met een discreet floraal patroon, waardoor het papier met de schildering naar boven toe als het ware verlengd wordt. De regenwolken zijn leeg geregend, echt leeg. 

Philomeen van ’t Hooft
Venduehuis der Notarissen Den Haag

Bijschrift foto:

He Huai-Shou (1941) - Cloud and Rain over Wu Mountains 1974, Taiwan
Gemonteerd als rolschildering, de schildering zélf 114,5 x 68 cm.
Herkomst: een gift aan de huidige eigenaar tijdens diens verblijf in Taiwan.
Richtprijs € 7.000 - € 9.000 - Chinese Ceramics & Works of Art, veiling 16 december 2021 - Venduehuis Den Haag

Terug naar het nieuwsoverzicht