9 februari 2022 | Een Russische kunstenaar in Den Haag, over Leonid Sologoub

De noordenwind van vandaag, “rechtstreeks afkomstig uit de poolstreek” volgens de weerman van het NOS journaal, maakt dat het arctisch koud aanvoelt. Maar het is lang geleden dat we in Nederland een tafereel konden aantreffen zoals dit besneeuwde boerenerf met ganzen. De Tuinscheurkalender van Romke van de Kaa en Paul Geurts citeert uit H. Welters  ’Feesten, Zeden, Gebruiken en Spreekwoorden in Limburg’: ”Bosch en veld (…) zijn in ijzeren boeien geklonken.” 

In het Russische Yeysk, waar Leonid Romanovich Sologoub in 1884 is geboren, is het nu 3 graden onder nul. Het vissersdorpje aan de Zee van Azov, zo’n 1100 km ten zuiden van Moscow, is sindsdien uitgegroeid tot een kleine havenstad en resort. Sologoub volgt een opleiding aan de Academie van Beeldende Kunsten in St. Petersburg en wint bij zijn afstuderen in 1909 een studiebeurs voor een verblijf van een jaar in Rome. Na terugkeer in 1910 sluit hij zich aan bij een genootschap voor schilders, beeldhouwers en architecten. Hij dompelt zich onder in de avant-garde kunstwereld en neemt deel aan groepsexposities in St. Petersburg en Moskou.

Leonid Sologoub

Het belang van het gezamenlijk optrekken met andere kunstenaars, de inspiratie die dat oplevert en het creëren van expositiemogelijkheden is sterk verankerd in Sologoub. Ook wanneer in 1917 de Russische revolutie uitbreekt neemt hij waar mogelijk deel aan groepstentoonstellingen. In het voorjaar van 1919 verlaat hij Rusland voor een rondreis door China en Japan en zorgt hij er voor dat Russische kunstenaars kunnen exposeren in Tokio. Via Constantinopel en Rome belandt hij in 1921 in Parijs waar hij, in 1924, een vergelijkbaar initiatief neemt en een grote tentoonstelling met werken van Russische avant-garde kunstenaars realiseert. Onder de deelnemers is de invloedrijke Mikhail Larionov die eerder, in 1913, het manifest ‘Rayonisme’ publiceert waarin de basis van de abstracte kunst uiteen wordt gezet. Veel Russische kunstenaars zijn voor of aan het begin van de revolutie uitgeweken naar Parijs en kiezen daar permanent domicilie, zo ook Larionov. Sologoub verkiest Den Haag boven Parijs. 

Koninklijk bezoek in de Haagse polder

De schilder neemt in 1921 zijn intrek in de boerderij-annex-atelier van Philippe Zilcken in het buitengebied van de stad, in wat nu Mariahoeve is en vlakbij Huis Ten Bosch. Hij blijft hier 35 jaar wonen tot aan zijn dood in 1956. Ook in Den Haag zoekt Sologoub geestverwanten; hij wordt lid van Pulchri Studio en de Haagse Kunstkring en raakt bevriend met onder anderen Piet Mondriaan en Isaac Israels. En er zijn contacten met het koningshuis: zijn ‘buurman’, prins Hendrik, is samen met koningin Juliana regelmatig te gast in het atelier en het koninklijk paar koopt werken van de Russische schilder. De bekende kunstcriticus W. Jos de Gruyter (1899 – 1979), schrijft in het Utrechts Dagblad: ‘Iedere keer wanneer ik het atelier van Leonid Sologoub bezoek, heb ik het bijzondere gevoel dat ik echte kunst zie, er is iets dat mij opwindt, een gevoel dat ik bij andere kunstenaars niet heb’. 

De kleur van sneeuw

Wat maakt de ogenschijnlijk eenvoudige voorstelling met de ganzen op het erf tot een schilderij dat aandacht verdient? Voor mij zijn dat de kleuren en de opbouw van de compositie; die combinatie maakt dat Sologoub het gevoel van diepe vrieskou weet over te brengen. Hij geeft de sneeuw op de bevroren zandgrond goudgele toetsen en de sneeuwzwangere lucht blauwe. De blauwen komen terug, nu tegen dieppaars aan, in het hek van gevlochten wilgen- of berkentenen. Te midden van die witten en blauwen staat de boer in zijn goudgele jas. Vanonder de diepe rand van zijn hoge hoed houdt hij nauwlettend de ganzen in de gaten die na een dagje buiten op het land het erf binnen waggelen. Sologoub schildert het tafereel in korte, snelle penseelstreken; ronde en krullerige om de sneeuw op het door de ganzen doorploegde erf te kenschetsen en langere, diagonale streken om de naderende sneeuw te duiden. 

Boer met ganzen op winters boerenerf in de sneeuw | gesigneerd 'L Sologoub' (rechtsonder)

De koude verte in

Als kijker word je langs denkbeeldige schuine lijnen de verte in geleid. Eén diagonaal loopt langs de zojuist door de boer geopende poort en heeft een parallel in de positie van de besneeuwde boomstammen, linksvoor. Een tweede, eveneens dubbele zichtlijn, loopt langs de rechterkant van het vaste hek met als tegenhanger de schuine lijn van de hooivork die leunt tegen de grote baal hooi, rechts. De derde, enkelvoudige, diagonaal is te vinden in de bovenste helft van het schilderij en loopt als het ware vanaf de linkerkant van het schilderij omhoog over het vaste deel van het hek, over de staanders van de poort en over de hoed van de boer naar het hoogste punt van de hooischelf. Hij eindigt aan de rechterkant van het kunstwerk en vormt de onzichtbare scheidslijn tussen de relatieve beschutting die het boerenerf biedt en de koude wereld daar buiten. 

Een winterlandschap veil je in de winter

Desgevraagd zou ik de eigenaar van een werk als dit aanbevelen het in de wintermaanden te veilen. Wintertjes veil je in de koudere maanden van het jaar, schilderijen met een voorjaarsachtige of zomerse uitstraling in de warmere. Dat gaat overigens vooral op voor particuliere kopers die hun aankoop het liefst meteen een mooie plek in hun huis willen geven en minder voor handelaren die kunstwerken op veilingen kopen. Die laatsten zullen wellicht een schilderij eerst opknappen alvorens het in hun winkel te koop aan te bieden; ook zullen ze zelf diepgaander (herkomst)onderzoek willen doen. Kortom, bij een kunsthandelaar mag er meer tijd liggen tussen het moment van aankoop en het moment van presentatie en doorverkoop. Het olieverfschilderij van Sologoub zal zeker aan uitstraling winnen na een schoonmaakbeurt want de vernis is vergeeld en ook is er sprake van oppervlakte vuil. De algehele conditie van het werk is echter goed en dat maakt het de investering zeker waard. 

Leonid Sologoub overlijdt in Den Haag in 1956. Vijftig jaar na zijn dood schenkt Sologoub’s dochter 350 werken van haar vader aan Rusland waarmee een deel van zijn kunstzinnige erfenis weer terugkeert naar zijn geboorteland. In Yeysk wordt de komende dagen lichte sneeuwval verwacht.

 gesigneerd 'L Sologoub' (rechtsonder)

Philomeen van ’t Hooft
Venduehuis der Notarissen Den Haag

Bijschrift foto:

Venduehuis Den Haag 
Veiling: Online Only Classical paintings 8 - 22 februari 2022
Leonid Sologoub (Russisch/Nederlands, 1884 – 1956) | Boer met ganzen op winters boerenerf in de sneeuw | gesigneerd 'L Sologoub' (rechtsonder)
Olieverf op paneel, 44x59 cm (met lijst: 64x79 cm)
Richtrprijs € 400-600

 

 

Terug naar het nieuwsoverzicht